Het verliezen van een kind is waarschijnlijk de meest hartverscheurende ervaring die een ouder kan meemaken. Het verlies voelt vaak ondraaglijk en het rouwproces kan zwaar en complex zijn. In deze moeilijke tijd kan het helpen om te begrijpen hoe rouwen werkt en wat je kunt verwachten, hoewel iedereen op zijn eigen manier rouwt.

Wat is rouwarbeid?

Rouwarbeid betekent dat je actief bezig bent met het verwerken van het verlies. Dit is niet alleen emotioneel, maar ook mentaal en soms zelfs fysiek zwaar. Het verlies van een kind brengt vaak intense emoties met zich mee: verdriet, woede, schuldgevoel, of een gevoel van zinloosheid. Het kost tijd en energie om met deze gevoelens om te gaan en een manier te vinden om verder te leven zonder je kind. Het is belangrijk te weten dat er geen “juiste” manier is om te rouwen, en dat het rouwproces voor iedereen anders verloopt. En dat is hard werken, vandaar dat we spreken van rouwarbeid

Rouwtaken: vier stappen in het rouwproces

Psychologen hebben geprobeerd het rouwproces in kaart te brengen, en een van de modellen die vaak gebruikt wordt is dat van William Worden. Hij beschrijft rouwen als een proces dat uit vier “taken” bestaat. Het doorlopen van deze rouwtaken kan helpen om je verlies stukje bij beetje te verwerken. Hieronder lees je wat die taken inhouden en hoe ze relevant kunnen zijn bij het verlies van een kind.

1. Het aanvaarden van de realiteit van het verlies
   Na het overlijden van een kind kan het moeilijk zijn om te accepteren dat dit echt gebeurd is. Je verstand kan misschien zeggen dat het waar is, maar je hart wil het niet geloven. Het kan voelen alsof je in een nachtmerrie zit waar je uit wilt ontwaken. Deze taak gaat over het geleidelijk accepteren dat je kind echt is overleden en dat dit de nieuwe realiteit is, hoe onwerkelijk en oneerlijk dat ook voelt.
2. Het doorleven van de pijn en het verdriet
   De pijn van het verlies is intens en overweldigend. Het is normaal dat deze emoties je soms volledig overnemen. Dit is een noodzakelijk onderdeel van het rouwproces. Verdriet, maar ook andere gevoelens zoals boosheid, schuld of zelfs opluchting (als je kind lang ziek is geweest), kunnen je overvallen. Het doorleven van deze gevoelens, hoe moeilijk ook, is nodig om het verlies te verwerken. Probeer jezelf toe te staan te voelen wat je voelt, zonder oordeel.
3. Aanpassen aan een leven waarin je kind er niet meer is
   Wanneer je een kind verliest, verandert je leven voorgoed. Je verliest niet alleen je kind, maar ook je rol als ouder zoals die was, en de toekomst die je voor ogen had. Het aanpassen aan een leven zonder je kind kan inhouden dat je nieuwe routines moet ontwikkelen, taken overneemt die je kind normaal deed, of manieren zoekt om om te gaan met lege momenten of stiltes in huis. Het kan ook betekenen dat je zoekt naar nieuwe betekenis in je leven of nieuwe manieren om ouder te zijn, zelfs in de afwezigheid van je kind.
4. Je kind emotioneel een plek geven en de draad van het leven weer oppakken
   Deze laatste taak gaat over het vinden van een manier om verder te leven zonder je kind te vergeten. Dat kan heel moeilijk voelen, alsof je je kind loslaat als je weer begint te lachen, plezier maakt of nieuwe plannen maakt. Het betekent niet dat je kind minder belangrijk wordt, maar dat je op een nieuwe manier verdergaat. Je zult altijd een ouder van je kind blijven, en je herinneringen aan hem of haar zullen een speciale plek in je hart houden. Het gaat erom dat je je kind een blijvende, maar niet allesoverheersende plek geeft in je leven.

Het rouwproces is uniek

Het is belangrijk om te weten dat deze rouwtaken niet in een vaste volgorde worden doorlopen. Rouwen is geen lineair proces. Soms voel je dat je verder bent in je rouw, en op andere momenten lijkt het verlies weer net zo rauw als op de eerste dag. Er zijn geen tijdslimieten en geen ‘juiste’ manier om te rouwen. Het kan ook helpen om steun te zoeken bij anderen die iets soortgelijks hebben meegemaakt of professionele begeleiding in te schakelen als je merkt dat je vastloopt in het rouwproces.

Het belangrijkste om te onthouden is dat rouwarbeid hard werken is en dat het tijd kost.

Ons lichaam heeft een prachtig beschermingsmechanisme tegen overweldigende emoties, zoals die bij rouw voorkomen, zeker in het begin. Als je kind overlijdt, is dat een enorme schok. Je hoofd krijgt door dat je iets heel ergs overkomt, maar je hart voelt het nog niet helemaal. Die heftige emoties sijpelen vaak wat langzamer door, anders zou ons hart het niet eens aankunnen.Vaak gaat het hart namelijk in de loop van de maanden pas helemaal voelen wat het hoofd al langer weet. In onze samenleving hebben we eigenlijk geen rituelen meer na een uitvaart, terwijl ons hart dit vaak wel nodig heeft.

Het kan zijn dat ook na wat langere tijd de emoties gedeeltelijk of geheel uitblijven. Dan is het wellicht verstandig een rouwexpert te bezoeken en hierover in gesprek te gaan. Het is mogelijk dat je zelf onbewust emoties tegenhoudt omdat je als kind niet hebt geleerd je emoties te uiten. Als je vroeger geen emoties mocht tonen, is het goed mogelijk dat je het jezelf nu ook niet toestaat. 

Het Duaal Rouwprocesmodel  is een benadering van rouw die is ontwikkeld door de Nederlandse rouwdeskundige Stroebe en Schut. Dit model beschrijft hoe rouwenden voortdurend heen en weer bewegen tussen twee verschillende vormen van rouwverwerking: enerzijds gericht op het verlies en anderzijds gericht op herstel van het dagelijks leven.

In tegenstelling tot eerdere theorieën, die rouw vaak zagen als een proces dat in fasen of stappen plaatsvindt, benadrukt het duaal rouwprocesmodel dat rouwen geen lineair pad volgt. Het model laat zien dat mensen flexibel schakelen tussen het omgaan met het verdriet en het opnieuw oppakken van hun leven.

De twee hoofdaspecten van het duaal rouwprocesmodel:

1. Verliesgerichte rouwverwerking
   Dit aspect richt zich op het verwerken van het verlies zelf. Hier gaat het om het ervaren van het verdriet, de pijn, de herinneringen aan de overledene, en het confronteren met de emoties die door het verlies worden opgeroepen. Verliesgerichte rouw omvat activiteiten zoals rouwen, het praten over de overledene, het voelen van leegte en het herbeleven van herinneringen.
2. Herstelgerichte rouwverwerking
   Dit aspect draait om het herstellen van het dagelijks leven en de aanpassingen die nodig zijn om zonder de overledene verder te leven. Hierbij richt de rouwende zich op het vinden van nieuwe routines, het oppakken van verantwoordelijkheden, en het opbouwen van een nieuwe toekomst. Dit kan inhouden dat iemand opnieuw plezier leert ervaren, nieuwe sociale contacten opbouwt, of een andere zinvolle invulling aan het leven geeft.

Het pendelen tussen beide aspecten

Het unieke van het duaal rouwprocesmodel is dat het erkent dat rouwenden niet constant met één van deze twee aspecten bezig zijn. In plaats daarvan “pendelen” mensen tussen verliesgerichte en herstelgerichte rouw. Dit betekent dat iemand op het ene moment intens verdrietig kan zijn en op een ander moment weer bezig is met praktische of sociale taken die losstaan van het verlies.

Deze schommeling tussen rouwtaken geeft ruimte voor momenten van afleiding en rust, wat ook belangrijk is om niet volledig overweldigd te worden door het verdriet. Het model benadrukt dat het normaal is om niet continu bezig te zijn met het verlies, maar ook om ruimte te maken voor herstel en het oppakken van het leven.

Belang voor ouders van een overleden kind

Voor ouders die een kind hebben verloren, kan dit model verhelderend zijn, omdat het laat zien dat er geen “juiste” manier is om te rouwen. En dat je als partners met een verschillend aspect bezig bent. Sommige dagen kunnen volledig in het teken staan van het verlies, terwijl andere dagen zich meer richten op het weer oppakken van dagelijkse activiteiten. Het kan troost bieden te weten dat het oké is om niet altijd met het verlies bezig te zijn, zonder dat dit betekent dat je je kind vergeet.

Rouwen kost heel veel energie. Het is hard werken, mentaal en fysiek. Het kan zich lichamelijk uiten in onder meer zware vermoeidheid, hoofdpijn of buikpijn en misselijkheid. Je kunt moeite hebben met eten, slecht slapen of erge nachtmerries hebben. Als het om verlies in de zwangerschap gaat of stilgeboorte moeten moeders daarbij ook herstellen van de zwangerschap en de bevalling. Door het ontzwangeren kun je last hebben van allerlei ongemakken en je kunt stuwing krijgen, omdat de borstvoeding op gang is gekomen. Er zijn medicijnen om dit tegen te gaan en het dragen van een strakke beha kan de aanmaak van melk verminderen.

1. 1. Alle emoties mogen er zijn. Je mag voelen wat je voelt, ook gevoelens waar je je wellicht voor schaamt, zoals schuld, jaloezie, boosheid, etc.
   2. Als rouwende heb jij de regie. Jij mag bepalen hoe je rouwt en welke rol je anderen daarin laat spelen. Als je na een half jaar nog geen hele dagen kunt werken, dan kun je nog geen hele dagen werken. Wat een ander daarvan vindt of verwacht, is niet relevant. Je hoeft jouw rouw nooit te vergelijken met de rouw van een ander.
   3. Check bij jezelf voortdurend: wat heb ik nodig? Zorg voor jezelf en probeer alles bewust te doorleven.